Абай Құнанбайұлы – қазақ әдебиетінің негізін қалаушы, ұлы ақын, дана ойшыл әрі сазгер. Оның есімі аталғанда қазақ халқының кемеңгер тұлғасы, рухани көшбасшысы көз алдыңа келеді. Қай халықтың болсын өз Пушкині, өз Гетесі, өз Шекспирі болса, қазақ үшін ол – Абай.
Абай – 45 қарасөздің авторы. Бұл шығармалар – қазақ ұлтына жол сілтеген рухани бағдарлама іспетті. Әр қарасөзінде терең мағына, салмақты ой, өмірлік ұстаным жатыр. Қазақ әдебиетіне алғаш болып шығыс пен батыс ойшылдарының идеясын үндестіре білген де – осы Абай.
Ақын 1845 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, бұрынғы Семей уезінде дүниеге келген. Әкесі Құнанбай – ел басқарған беделді тұлға болған. Ол ұлын ерте жасынан билік ісіне араластырғанымен, Абайдың ғылым мен білімге деген құштарлығына бөгет болмаған. 13 жасында билікке араласа жүріп, білімін тереңдетуді тоқтатпаған Абайдың шығармаларында халықты оқу-білімге үндейтін терең ойлар кездеседі. Мәселен, 25-қарасөзінде: «Балаң бала болсын десең – оқыт, мал аяма» деп, бала тәрбиесіндегі білімнің маңызын алға тартады.
Абайды болыстық қызмет емес, шынайы рухани ізденіс қызықтырған. Бірінші қарасөзінде ол өз өмір жолындағы ізденістерін, толғаныстарын ашық айтып, неге жазушылықты таңдағанын баяндайды. Ақын бұл жолға кеш келгенін мойындай отырып, «Қолымды мезгілінен кеш сермедім» деп өкініш білдіреді. Дегенмен, кеш келгенмен, халыққа арнаған еңбегі еш кеткен жоқ. Оның өлеңдері мен қарасөздері ұлттың ой-санасын оятты, рухын көтерді.
Абай тек әдебиетпен шектелмей, музыка өнеріне де айрықша үлес қосты. Шығарған әндері – бүгінге дейін сахна төрінде шырқалып, халық жадында сақталып келеді. Абай – сөз өнері мен саз өнерін қатар игерген бірегей тұлға. Сол себепті де ол – тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл әлем мойындаған қайраткер. Бүгінде шет елдерде Абай ескерткіштері орнатылып, шығармалары әлем тілдеріне аударылуда.
Қазақстанда алғаш 1928 жылы ашылған педагогикалық жоғары оқу орны – Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне Абайдың есімі берілуі де – оның білім мен ғылымға қосқан үлесінің айғағы.
Абай – мәңгілік тұлға. Бүгінгі және болашақ ұрпақтың міндеті – оның шығармашылығын терең түсініп, дәріптей білу. Өйткені, Абай – өткеннің ғана емес, бүгінгі күннің де, келешектің де шамшырағы.
Нұрбол Қаңтаров
